de intensivist

Er zijn weinig kunstenaars die zo vaak ziekte en de dood als onderwerp hebben gehad als de Noorse schilder Edvard Munch (1863-1944). Een groot gedeelte van zijn werk spitst zich toe op dit onderwerp met zijn bekendste werk De Schreeuw (1893) dat overigens eerst Wanhoop werd genoemd. Munch schilderde dit nadat hij door een groot gevoel van depressiviteit werd bevangen terwijl hij langs een fjord wandelde. Overigens is het niet de figuur op de voorgrond die schreeuwt maar de natuur om hem heen, hierom houdt de figuur zijn oren dicht. Een van zijn zusters was opgenomen in een psychiatrische inrichting vlakbij de plek waar hij wandelde, wat hem grote zorgen baarde.

Het leven van Munch, zelf de zoon van een arts, werd gekend door persoonlijk leed en verlies. In een tijd waarin er nog geen medicatie beschikbaar was voor de behandeling van tuberculose stierven velen aan de ‘Witte Dood’. Ook Munch bleef dit niet bespaard. Hij verloor een van zijn zusters aan tuberculose. Dit greep hem zodanig aan dat hij het tafereel van haar sterven vastlegde in het schilderij Het Zieke Kind (1907). Hierop zien we een moeder huilend voorovergebogen zitten leunend op de schoot van haar stervende dochter.

Ouders met zieke kinderen komen vaker terug in zijn werk. Zo schilderde hij in 1906 Moeder met Ziek Kind. Hierin houdt een moeder een bleke baby vast die met grote verschrikte ogen de wereld in kijkt. Op de huid van de baby zijn duidelijk rode vlekken te zien. Mogelijk zijn dit petechiën. De moeder lijkt te huilen.

Ook de schilder zelf werd ziekte niet bespaard. Noch spaarde hij zichzelf in een moment van ziekte. In 1919 waarde de Spaanse griep door Europa (veroorzaakt door het H1N1 Influenza A-virus) die een wereldwijde pandemie zou veroorzaken waarbij geschat 25-50 miljoen mensen het leven zouden laten. Ook Munch kreeg het virus maar overleefde het. Hierover maakte hij in datzelfde jaar het schilderij Zelfportret met Spaanse Griep. Hierin kijkt de schilder, gezeten in een stoel en gekleed in een kamerjas de kijker recht aan. (Metropolitan Museum of Art, New York)

Maar zijn meest aangrijpende en dramatische werk met ziekte als thema is misschien wel De Dode Moeder en Kind. Dit schilderij uit 1899 verbeeldt mogelijk zijn moeder die eveneens is overleden aan tuberculose. Een klein meisje op de voorgrond houdt haar handen voor haar oren alsof ze niet wil horen wat er gezegd wordt terwijl ze verwilderd en angstig kijkt. Op de achtergrond ligt haar dode moeder in bed terwijl er mensen omheen huilend weglopen. De moeder is waarschijnlijk net gestorven. De wanhoop en het pure verdriet is aan het gezicht van het meisje af te lezen. Het wordt bijna tastbaar hoe groot de angst en paniek moeten zijn voor het kind dat mogelijk een van zijn zusters voor moet stellen.

Munch maakte vaak meerdere versies van zijn schilderijen. Behoudens het schilderij in New York zijn alle overige schilderijen te bezichtigen in het MUNCH, voorheen Munchmuseet, in Oslo.