de intensivist

Samenvatting

Achtergrond:
Werkloosheid is een groeiend probleem onder, voornamelijk startende, medisch specialisten. Over de omstandigheden op de arbeidsmarkt voor jonge intensivisten is minder bekend.

Methode: Cross-sectioneel uitgevoerde enquête onder 136 jonge klare intensivisten, fellowship afgerond tussen juli 2019 en november 2022 in Nederland.

Resultaten: Er waren 109 respondenten. 78 (72%) waren alleen werkzaam op een IC in Nederland en 14 (13%) waren werkzaam op de IC in combinatie met het basisspecialisme. 17 (16%) respondenten waren niet werkzaam op een IC in Nederland. 3 (2,7%) respondenten waren werkloos. 46 (59%) van de 78 respondenten alleen werkzaam op de IC had een vaste aanstelling. Voor de respondenten werkzaam op de IC in combinatie met het basisspecialisme was dat 10 (71%). Het hebben van een vaste aanstelling was lager in de opleidingsregio(s) van de Randstad vergeleken met daarbuiten. In het eerste jaar na afronding was er een significant lager percentage vaste aanstellingen, na het eerste jaar bleef het percentage vaste aanstellingen gelijk. 71 (65%) respondenten ervoeren de arbeidsmarkt als matig-slecht.

Conclusies: In 2023 had bijna de helft van jonge klare intensivisten geen vaste aanstelling, bovendien was 16% niet werkzaam op de IC in Nederland.

Inleiding

De Nederlandse Vereniging voor Intensive Care (NVIC) hecht veel waarde aan het verbeteren van de arbeidsmarkt voor intensivisten. Voor jonge collega’s die de arbeidsmarkt voor het eerst betreden lijkt het moeilijker te worden een (vaste) positie te verwerven, dit blijkt uit onder andere uit de loopbaanmonitor 2022[1], uitgezet onder medisch specialisten in het algemeen. Zijn onze collega's succesvol in het vinden van een baan? En worden deze banen aangeboden op basis van een vast of tijdelijk contract? Om het probleem onder jonge intensivisten beter in kaart te brengen heeft de NVIC deze enquête uitgezet specifiek in deze doelgroep. Resultaten worden vergeleken met die van de vorige enquête, uit 2021.[2]

Methode

Dataverzameling

Deze cross-sectioneel uitgevoerde geanonimiseerde enquête is uitgezet in november 2022 onder alle jonge klare intensivisten opgeleid in Nederland. De uitnodiging om deel te nemen is via de opleidingscentra verstuurd. Respondenten werden uitgenodigd als zij tussen 1 juli 2019 en 1 november 2022 hun opleiding hadden afgerond. De enquête bestond uit 43 vragen (supplement 1), gebaseerd op de NVIC jonge klare enquête uit 2021. De gegevens zijn anoniem en niet-herleidbaar verzameld via een online enquête-programma Forms (Microsoft, Redmond, Washington, USA).

Ethische overwegingen

Het onderzoek is in Nederland uitgevoerd conform de geldende regels met betrekking tot toetsing van wetenschappelijk onderzoek.

Data-analyse

Verschillen in proporties in categorische variabelen zijn getoetst doormiddel van de chi-kwadraat toets. Een p-waarde van <0.05 is als statistisch significant gedefinieerd. Er is gebruik gemaakt van SPSS versie 27 (IBM, Armonk, NY, USA).

Resultaten

In totaal zijn 136 jonge klaren uitgenodigd. 109 respondenten (80%) hebben deelgenomen en hebben de volledige vragenlijst ingevuld. Van de respondenten was 52% vrouw, de gemiddelde leeftijd bedroeg 36 jaar. 14 (13%) hebben de opleiding afgerond in 2019 (na 1 juli), 36 (33%) in 2020, 26 (24%) in 2021 en 33 (30%) in 2022 (tot 1 november). De verdeling over de basisspecialismen is 53 (49%) anesthesiologie, 43 (39%) interne geneeskunde, 2 (1,8%) cardiologie, 6 (5,5%) longgeneeskunde, 4 (4,6%) heelkunde en 1 (0,9%) neurologie (figuur 1A). 29 respondenten (26%) zijn gepromoveerd, 70 (65%) zijn niet gepromoveerd, 10 (9,2%) zijn bezig met de afronding van een promotietraject (figuur 1A).

103 (95%) van 109 respondenten had binnen 0-3 maanden na het afronden van het IC-fellowship hun eerste baan. 5 (4,6%) respondenten hadden binnen 3-6 maanden hun eerste baan en 1 respondent had nog geen baan (figuur 1B). 78 (72%) van de 109 respondenten werkten als huidige baan op de IC in Nederland en 14 (13%) respondenten werkten op de IC in combinatie met het basisspecialisme (figuur 1C). Van de 17 (16%) respondenten die niet op een IC in Nederland werkzaam zijn, werkten er 8 in het basisspecialisme, 3 respondenten werkten in het buitenland, 2 deden een nieuwe opleiding, 4 respondenten waren werkloos. Niet werkzaam zijn op de IC verschilde niet per jaar van afronding van het fellowship. Ten aanzien van de huidige contractvorm zijn de 92 respondenten meegenomen die werkzaam zijn op de IC in Nederland, 78 alleen op de IC en 14 in combinatie met het basisspecialisme. 46 van de 78 respondenten alleen werkzaam op de IC had een vast contract (59%), dit geldt voor 10 van de 14 respondenten werkzaam op de IC in combinatie met het basisspecialisme (71%). 6 van de 92 (7%) respondenten had uitzicht op een vast contract, verder had men tijdelijke contracten. Onder de respondenten met een tijdelijk contract gaf 93% aan voorkeur te hebben voor een vaste aanstelling. Bij de vraag of er onbetaalde arbeid was verricht na het fellowship geven 2 respondenten aan dit gedaan te hebben.

Van de 92 respondenten werkzaam op de IC werken er 26 (28%) in een algemeen ziekenhuis, 19 (21%) in een academisch ziekenhuis en 47 (51%) in een STZ ziekenhuis (figuur 2A). Uitgesplitst naar het jaar van afronding van het IC-fellowship hadden 9 (64%) van de respondenten die in 2019 hun opleiding hebben afgerond nu een vast contract of uitzicht daarop. Dit geldt voor 25 (69%) van de respondenten van 2020, 17 (65%) van de respondenten uit 2021 en 11 (33%) van de respondenten uit 2022. Respondenten die hun opleiding hebben afgerond in 2022 hebben significant vaker een tijdelijk contract zonder uitzicht op vaste aanstelling in vergelijking met respondenten die hun opleiding eerder hebben afgerond (p <0.01) (figuur 2B). Er was geen relatie tussen wel/niet gepromoveerd zijn, geslacht of basisspecialisme en het hebben van een vaste aanstelling. Wel hadden respondenten opgeleid buiten de Randstad (Nijmegen, Maastricht, Groningen) significant vaker een vast contract dan respondenten opgeleid in de Randstad (p<0.01, figuur 2C).

De arbeidsmarkt werd zeer wisselend ervaren. 14 (13%) ervoer die als goed, 24 (22%) als redelijk, 40 (37%) als matig en 31 (28%) als slecht (figuur 2D). Redenen die gegeven werden voor slechte ervaringen waren weinig plekken met uitzicht op een vaste aanstelling binnen de regio van voorkeur. 14 (13%) van de respondenten overwoog zich te laten omscholen in verband met de arbeidsmarkt. 81 (74%) respondenten zou met de kennis van nu opnieuw voor het vak intensive care te kiezen.

In vergelijking met 2021 was er een hogere response rate (80% vs 54%). Het percentage respondenten werkzaam op de IC is iets gedaald (85% vs 88%) en het percentage respondenten dat alleen werkzaam is als anesthesioloog is gedaald (6% vs 9%). Het percentage mensen dat elders werkt is gestegen (5% vs 4%). Een aantal jonge klare intensivisten is op dit moment werkloos, dit kwam in 2021 niet voor (figuur 3A). Het aantal respondenten met een vast contract is gelijk gebleven terwijl het percentage respondenten met een tijdelijk contract iets toegenomen is (23% vs 21%) (figuur 3B).

Discussie

Deze enquête uitgezet onder de landelijke NVIC-jonge klaren kent een aantal belangrijke bevindingen. Het responspercentage is vanuit het gehele land hoog. Daarnaast was 78% van de respondenten werkzaam op de IC, al dan niet in combinatie met het basisspecialisme. Daarentegen is 16% van de jonge klaren niet werkzaam op de IC in Nederland. 59% van de respondenten werkzaam op de IC had een vaste aanstelling. Starters opgeleid buiten de Randstad hadden wel significant vaker een vaste positie dan starters opgeleid binnen de Randstad. De meerderheid van de jonge klaren ervoer de arbeidsmarkt als matig tot slecht.

In breder perspectief is in 2022 de loopbaanmonitor uitgezet onder medisch specialisten.[1] In de loopbaanmonitor heeft 62% van de starters een vaste aanstelling of uitzicht daarop, een iets hoger percentage dan jonge intensivisten. Overigens heeft 55% van de starters in de loopbaanmonitor hun opleiding afgerond in 2017-2019 en zij zijn dus gemiddeld al langer actief op de arbeidsmarkt dan de startende intensivisten in deze enquête. Het percentage werklozen is ook vergelijkbaar, 2,5% in de loopbaanmonitor versus 3,7% in deze enquête. Tevredenheid over de huidige baan is met 76% hetzelfde als in de groep starters uit de loopbaanmonitor (76%). De ervaringen van startende intensivisten is in veel opzichten dus vergelijkbaar met starters in andere specialismen. Als we de situatie voor intensivisten vergelijken met twee jaar terug zien we een vergelijkbaar percentage respondenten met een vast contract, al lijkt de hoeveelheid tijdelijke contracten iets toe te nemen en zijn er nu voor het eerst jonge klare intensivisten werkloos.[2] Onder internist-intensivisten lijkt uit een recente enquête door de JNIV een duidelijke afname in vaste contracten ten opzichte van twee jaar terug maar het aantal respondenten in die enquête is laag (20).[3]

In Nederland staat de zorg onder druk. Er is een groeiende zorgvraag maar het zorgaanbod mag niet tot nauwelijks stijgen.[4] Deze enquête laat zien dat jonge collega’s moeite hebben met het verkrijgen van een vaste aanstelling, wat de kans groter maakt dat men het vak verlaat terwijl ze op termijn nodig zijn om de IC-zorg kwalitatief hoogstaand en toegankelijk te houden. Tegelijkertijd bestaat er een hoog-burn-out percentage onder artsen werkzaam op de IC.[5,6] Door de combinatie van heftige casuïstiek en onregelmatigheid wordt er veel gevraagd van een intensivist als individu.[7,8] Tevens blijkt uit de loopbaanmonitor dat specialisten in het midden van hun carrière vaak behoefte hebben aan verbreding terwijl senior specialisten frequent aangeven moeite hebben het vak vol te houden.[1] Hoe kan hieraan handen en voeten worden gegeven? De FMS Taskforce Arbeidsmarktproblematiek heeft eind 2022 een uitgebreide lijst met adviezen opgesteld waarmee vakgroepen kunnen kijken of en hoe er meer ruimte geboden kan worden aan jonge klaren.[9] Denk bijvoorbeeld aan het creëren van ruimte binnen de bestaande formatie door inleveren van fte door vakgroepsleden, het inrichten van tijdelijke posities als springplank voor jonge klaren, herverdeling van taken zodat mid-career-, en senior-career-intensivisten meer nevenfuncties, management-, onderwijs-, of onderzoekstaken kunnen uitvoeren. Dit kan de gelegenheid bieden aan jonge klaren om zich te ontwikkelen en mogelijk een betere kans geven op een vaste werkplek. Een belangrijke bijwerking kan een toegenomen werkplezier zijn voor alle intensivisten. Daarnaast zijn er mogelijkheden waarmee starters slimmer kunnen solliciteren, zoals bijvoorbeeld solliciteren buiten de eigen regio, profileren op gebied van management, onderzoek of onderwijs, of het volgen van een sollicitatietraining. In tabel 1 is een samenvatting gemaakt van de belangrijkste adviezen waarmee IC-afdelingen en jonge klaren aan de slag kunnen gaan. Recentelijk is er, met het oog op het voorkomen van werkloosheid onder intensivisten, een beperking van de instroom van nieuwe fellows ingevoerd. Het NVIC-bestuur zet zich in om de arbeidsvoorwaarden voor alle intensivisten te verbeteren. Om de initiatieven te bundelen, en om aansluiting te houden bij de ontwikkelingen in andere specialismen is recentelijk de Werkgroep arbeidsmarktproblematiek opgericht. Deze werkgroep heeft primair als doel het verbeteren van de arbeidsomstandigheden en loopbaanmogelijkheden voor jonge intensivisten, zonder oog te verliezen voor senior intensivisten.

Concluderend is het duidelijk dat de huidige arbeidsmarkt uitdagingen brengt voor jonge intensivisten. Het is belangrijk dat we ons als beroepsgroep realiseren dat we, als we in de toekomst voldoende collega's voor dit vak willen behouden, aandacht moeten schenken aan hun positie. Hoewel de huidige arbeidsmarkt uitdagingen met zich meebrengt, geeft de meerderheid van jonge klaren aan dat zij met de kennis van nu opnieuw voor het IC-specialisme zouden kiezen.

De auteurs verklaren dat er geen sprake is van een belangenconflict. Er is geen financiering of financiële steun ontvangen.