de intensivist

Marc van Ranst was, zeker in België, één van de gezichten van de coronapandemie. De viroloog studeerde geneeskunde in Leuven, deed promotieonderzoek in New York en is nu hoofd van de dienst laboratoriumgeneeskunde van het UZ Leuven. Professor van Ranst was keynote spreker op de Intensivistendagen in Hilversum, waar De Intensivist hem interviewde.

Professor van Ranst, welkom in Hilversum. Waarom bent u dit werk gaan doen?

‘Als kind wist ik het al: “Ik ga in een laboratoriumdiscipline terecht komen.” Toen ik een jaar of dertien was richtte ik mijn eerste lab in. Dat stond in de kelder van mijn ouderlijk huis. Destijds schakelde de apotheken in België over van het zelf produceren van geneesmiddelen naar inkopen bij farmaceutische bedrijven. Hierdoor hadden ze apparatuur over en die kreeg ik. Op een gegeven moment kenden ze me goed en kreeg ik zelfs ook chemicaliën van ze. Dat zou nu echt niet mogen, denk alleen al aan de milieuwetgeving! In mijn lab kon ik zo alles doen wat ik wilde. Ik heb me sindsdien dan ook nooit meer verveeld. Er zijn uiteraard verschillende manieren om beroepsmatig op een laboratorium terecht te komen en daarvan sprak geneeskunde me het meest aan. Vooral door het menselijke aspect.’

Heeft u een band met de IC?

‘Ja, en zeker tijdens pandemieën is die innig; de IC staat dan in de frontlinie. Ik heb veel respect voor jullie werk. Op de IC valt me de relatieve rust het meest op. Er heerst een serieuze, bijna sacrale atmosfeer. Totaal anders dan de drukte op de SEH, terwijl veel handelingen toch overeenkomen.’

Welk micro-organisme gaat verantwoordelijk zijn voor de volgende pandemie?

‘Als je dat in 2019 had gevraagd aan honderd virologen, hadden er 99 “H5N1”gezegd. Die ene had gezegd: “Kunt u de vraag herhalen?”, en daarna ook “H5N1” gezegd. Als u het vandaag aan mij vraagt zeg ik weer H5N1. U ziet dus hoeveel dat waard is. Niemand had een euro ingezet op een coronavirus, zelfs niet na de SARS-epidemie. Het feit dat in december 2024 bijna de helft van de H5N1 gevallen bij koeien en mensen in de VS werd vastgesteld baart me wel zorgen. Dat is niet onder controle. En dan heb je ook nog een president waar geen peil op te trekken valt en een minister van volksgezondheid die promoot om rauwe melk te drinken. Daar zitten gewoon actieve viruspartikels in!’

Zijn we voorbereid?

‘Hmmm, we moeten daarbij echt aan expectation management doen. Veel mensen denken dat we hebben kunnen oefenen met de Mexicaanse griep, dat toegepast hebben bij de coronapandemie en het nu kunnen voorkomen of oplossen zonder de maatschappij op stelten te zetten. Dat gaat helaas niet zo zijn. We kunnen van een grote ramp een iets kleinere ramp maken, dat wel.’

Hebt u tips voor de IC in het bijzonder?

‘Dan gaat het al snel over de capaciteit, het aantal IC-bedden. Kijk, Duitsland heeft er tweemaal zoveel als België, en België weer ruim tweemaal zoveel als Nederland. Dat verschil heeft er voor  gezorgd dat België twee lockdowns had en Nederland drie. Daarmee wil ik niet zeggen dat het één beter is dan het andere, het is gewoon anders en heeft ook te maken met de drempel om iemand op te nemen op de IC. Ik kan heel veel dingen opnoemen die in Nederlandse ziekenhuizen beter geregeld zijn dan in Belgische, neem bijvoorbeeld het aantal handen aan het bed.’

Hoe gaat antibioticaresistentie zich ontwikkelen, en wat zijn de gevolgen?

‘In 1982 was ik 17 jaar oud en deed ik op de middelbare school mijn maturiteitsproef, een soort kleine thesis. En dat ging over antibioticaresistentie! Er was nog weinig aandacht voor, maar de subklinische resistentie ging toen al stelselmatig omhoog. En dat is al heel lang bekend. Ik verzamel boeken over microbiologische onderwerpen in de voorbije eeuwen. Fleming schreef eind jaren twintig van de vorige eeuw al: “Als ik bacteriën lang genoeg blootstel aan penicilline worden ze resistent.” We zijn dat vele decennia lang vergeten. Het was ook niet urgent, er werden toch telkens nieuwe antibioticaklassen uitgevonden. Tot het moment kwam dat de catalogus zo dik was dat de farmaceuten stopten met onderzoek. Ze zeiden: “Bel ons maar als je weer wat nieuws nodig hebt.” Toen dat het geval was vonden ze echter niets mee. Dat was totaal onverwacht. Nu moeten we slimme tools zoals AI inzetten om een doorbraak te forceren, maar ik moet het eerlijk gezegd nog zien gebeuren. Bacteriën overleven al miljarden jaren op deze aardbol, en in heel moeilijke omstandigheden. Dan getuigt het van hoogmoed om te zeggen: “Dat winnen we wel even, want wij zijn slim.” Enige bescheidenheid is gepast.’

U hebt helaas tijdens de COVID-19-pandemie ook veel negatieve reacties gekregen, en wellicht krijgt u die nog wel. Hoe gaat u daarmee om?

‘In het begin had het veel impact, maar op een gegeven moment went het. Je hebt ook geen tijd om er mee bezig te zijn. Het kwam echter weer terug toen ik mijn boek schreef en terugkeek naar wat er allemaal naar mijn hoofd geslingerd is. Dan raakt het je toch weer. Ik lach het vaak weg, dat is wat mij betreft is ook de enige manier om er mee om te gaan, maar veertig pagina’s haatberichten gaan je niet in de koude kleren zitten. Ik wilde de lezer een indruk geven over wat er op je afkomt. Ook met het idee: vind tijdens de volgende pandemie nog maar eens mensen die hun nek durven uit te steken!’

Hoe kijkt u aan tegen de twijfelzaaiers, ontkenners en wappies? Waar komt dit vandaan en wat zou u tegen hen willen zeggen?

‘Mijn mensbeeld is veranderd. Voor de pandemie dacht ik: “99.99 % van de mensen is goed”. Dat heb ik bij moeten stellen; ik denk nog steeds dat de meerderheid goed is, maar niet 99.99%. Het kan komen uit domheid, dat is excuseerbaar maar helaas ook uit vileinheid die niet meer corrigeerbaar is. Na een tijdje herken je de namen en denk je: “Wat bezielt jullie?”’

Moet vaccinatie verplicht worden? En dan voor iedereen? Of alleen voor mensen uit de zorg?

'Nee dat vind ik niet. Je moet het wel vanzelfsprekend en zo eenvoudig mogelijk maken. Dat heeft veel meer effect dan een verplichting. Als je me vraagt of het okay is om op de hemato-oncoafdeling te werken zonder griepvaccinatie zeg ik echter: “Nee.” Dan moet je maar ergens anders gaan werken.’

Hoe kijkt u naar de huidige veranderingen op het wereldtoneel, bijv. de terugtrekking van Amerika uit de WHO?

‘Daar heb ik slechts een drieletterwoord voor: dom!’

Als COVID-19 morgen zou uitbreken, wat zou u dan anders doen?

‘Dat is een heel moderne vraag. Men verwacht dan een soort openbare biecht, maar die ga ik niet afleggen. Als ik dan toch iets zou veranderen: we moeten mensen niet meer alleen laten sterven. Interfereren met rouwrituelen is een stap te ver, dat weten we ook uit andere delen van de wereld.’