Onderzoek
Wat moeten we behouden van het geleerde uit de COVID-19 pandemie?
Inhoud:

    Auteur(s):

    Dr. D.O. Klein1,7, B. Moelans2, Dr. W. Savelberg3, Prof. Dr. I.C.C. van der Horst2,5, Prof. Dr. W.N.K.A. van Mook2,6, Prof. Dr. R.J.M.W. Rennenberg4

    1Afdelingen Klinische Epidemiologie en Medical Technology Assessment, 2Intensive Care Geneeskunde, 3Kwaliteit en Veiligheid en 4Interne Geneeskunde, Maastricht Universitair Medisch Centrum+, Maastricht

    5 Cardiovasculair Research Instituut Maastricht (CARIM), Universiteit Maastricht, Maastricht

    6School of Health Professions Education, Universiteit Maastricht, Maastricht

    7Care and Public Health Research Institute, Universiteit Maastricht, Maastricht

    Correspondentie:

    D. Klein - dorthe.klein@mumc.nl
    ,
    Onderzoek

    Wat moeten we behouden van het geleerde uit de COVID-19 pandemie?

    Samenvatting

    Achtergrond: Tijdens de COVID-19-pandemie werd personeel op de intensive care-afdeling (IC) op diverse vlakken uitgedaagd. Deze studie onderzocht de gevolgen voor het IC-personeel dat men zou willen behouden voor de organisatie vanuit het perspectief van de zorgprofessional op de werkvloer.

    Methode: Er werden individuele interviews gehouden met het IC- personeel van een universitair medisch centrum. Alle IC-medewerkers die gewerkt hadden tijdens de eerste piek van de pandemie (februari-juli 2020) kwamen in aanmerking voor deelname. De uitgewerkte interviews zijn volgens thematische analyse geanalyseerd.

    Resultaten: Er werden vijftien IC-medewerkers geïnterviewd. De gevonden thema’s waren: voor-, en nadelen van werken tijdens COVID-19; impact van beperkingen voor patiënten en familie op IC-personeel; samenwerking; steun en waardering van het management; kwaliteit van zorg; persoonlijke en professionele ondersteuning. Werken tijdens de pandemie versnelde de interprofessionele samenwerking en het teamleren op de IC op individueel en teamniveau. Het gevolg hiervan was dat voorzieningen sneller werden geregeld.

    Conclusie: IC-medewerkers gaven aan dat zij de directe communicatie en samenwerking de belangrijkste elementen vonden om te behouden. Verder werd geleerd dat er ook in moeilijke omstandigheden ruimte moet zijn voor troost en steun voor familieleden. Verder onderzoek naar teamreflexiviteit kan bijdragen aan kennis over samenwerken tijdens en na een crisis.

    Achtergrond

    De COVID-19-pandemie heeft een langdurend wereldwijde impact op de gezondheidszorg. In februari 2020 werd de eerste patiënt opgenomen op de intensive care (IC) in Nederland, binnen een maand was dit opgelopen tot meer dan 1100 patiënten. Naarmate de pandemie zich verspreidde, werd het personeel op de IC materieel, fysiek en emotioneel op de proef gesteld. Verschillende studies onderstreepten het hoge risico op virale besmetting, waardoor het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM's) nodig was, wat het werk nog intensiever maakte.[1, 2] Nieuwe teamsamenstellingen en interacties, en daarmee samenwerking en communicatie tussen collega's die gewoonlijk niet samenwerkten, vormden een echte uitdaging.[3-5] Ook was bezoek aan het bed door familieleden niet langer toegestaan. De operationele structuur van de IC-afdeling werd opnieuw vormgegeven en processen werden snel aangepast.[6-7] Hoewel de mentale en fysieke gevolgen van de pandemie op zorgverleners, familieleden en patiënten uitgebreid zijn bestudeerd[3,4,8], is nog onduidelijk welke organisatorische veranderingen de werkdruk en ervaren werklast van IC-professionals ten goede kwamen tijdens de eerste COVID-19-piek. Ook is nog onduidelijk welke veranderingen de moeite waard zijn om permanent te implementeren op IC-niveau of ziekenhuisniveau. Hierom willen we evalueren welke tijdelijke veranderingen in de organisatiestructuur van de IC hebben geholpen om aan de veranderde zorgvraag te voldoen, en dus de moeite waard werden gevonden om te behouden voor de organisatie vanuit het perspectief van de zorgprofessional op de werkvloer.

    Methode

    In dit kwalitatieve onderzoek werden semigestructureerde interviews gehouden met IC-medewerkers van het Maastricht UMC+.

    De belangrijkste vragen die tijdens het interview werden aangestipt waren:

    - Wat heeft u als positief ervaren tijdens het werken op de IC tijdens de COVID-19-pandemie?

    - Welke van deze zaken zou u in het algemeen graag gehandhaafd willen zien?

    - Wat heeft u veerkracht gegeven?

    De interviews werden afgenomen (en met een audiorecorder opgenomen) door een ervaren onderzoeker (WS) die tijdens de interviews aantekeningen maakte. Alle IC-medewerkers die gewerkt hadden tijdens de eerste piek van de pandemie (februari-juli 2020) kwamen in aanmerking voor deelname. Toestemming voor deelname werd schriftelijk vastgelegd. Inclusie werd uitgevoerd door middel van doelbewuste sampling om diversiteit te bereiken met betrekking tot de functie van het personeel, leeftijd, geslacht en ervaring. Inclusie ging door tot datasaturatie bereikt werd.

    De interviews werden woordelijk getranscribeerd door getrainde (geneeskunde) studenten. De deelnemers kregen de uitgewerkte manuscripten te lezen op volledigheid en correctheid (member checking). Daarna lazen de drie onderzoekers (WS, DK, BM) de interviews door, waarna ze met de hand gecodeerd werden. Verschillen in codering werden door de drie onderzoekers in overeenstemming opgelost. De gegevens werden geanalyseerd volgens de standaardprincipes van thematische analyse.[9] Ook werd de COREQ-checklist voor kwalitatieve studies gebruikt als onderlegger.[10] 

    Resultaten

    Vijftien IC-medewerkers (acht verpleegkundigen en zeven intensivisten) werden geïnterviewd. In tabel 1 staan hun kenmerken beschreven en illustratieve citaten uit de interviews staan in tabel 2. De gevonden hoofdthema’s zijn:

    1. Voor-, en nadelen van werken tijdens COVID-19
    2. Impact van beperkingen voor patiënten en familie op IC-personeel
    3. Samenwerking
    4. Steun en waardering van het management
    5. Kwaliteit van zorg
    6. Persoonlijke en professionele ondersteuning

    1. Voor-, en nadelen van werken tijdens COVID-19

    Intensivisten werden vaker ingezet maar hadden geen langere werkdiensten dan normaal. Er was meer werkdruk om het toegenomen aantal patiënten te kunnen verzorgen. IC-verpleegkundigen hadden meer patiënten onder hun hoede dan normaal en meer verantwoordelijkheden. Tegelijkertijd werd het groepsgevoel van ‘wij tegen het virus’ als zeer positief ervaren. De IC-medewerkers waren het erover eens dat deze cohesie belangrijk zou zijn om te behouden.

    De behandeling van deze patiënten was intensief en de fysieke kenmerken van de opgenomen patiënten maakten de zorg extra zwaar. Daarnaast ervoeren IC-medewerkers extra vermoeiende diensten vanwege de noodzaak om vaak van PBM te wisselen bij afdelingswissels.

    2. Impact van beperkingen voor patiënten en familie op IC-personeel

    Tijdens het begin van de pandemie werd bepaald dat bezoekers niet werden toegelaten op afdelingen met (terminale) COVID-19-patiënten. IC-personeel voelde zich hierdoor extra moreel belast. Gewoonlijk zijn familieleden de belangrijkste informatiebron voor de opgenomen en geïntubeerde patiënten en nu had het IC-personeel het gevoel dat ze weinig wisten over deze patiënten. Patiënten verloren daarnaast hun individuele identiteit door het soortgelijke klinische verloop.

    3. Samenwerking

    Tijdens de eerste piek werd (voormalig) (para)medisch personeel van buiten de IC ingepland om op de IC te helpen. Deze hulp werd zeer gewaardeerd (door intensivisten) en tegelijkertijd als een last ervaren (door verpleegkundigen). Het IC-personeel merkte dat de interdisciplinaire en interprofessionele samenwerking tussen en met andere afdelingen aanzienlijk verbeterde tijdens de eerste golf. Er was één gemeenschappelijk doel: het behandelen van COVID-19-patiënten. Officiële regels en stroperige afspraken werden opzijgeschoven door collega’s om elkaar zo goed mogelijk te ondersteunen. Naarmate de pandemie voortduurde, nam de welwillendheid van andere afdelingen af om mee te helpen op de IC en de bureaucratie keerde terug.

    4. Steun en waardering van het management

    De meeste geïnterviewden voelden zich serieus genomen en betrokken toen de plannen voor opschaling werden gemaakt. Intensivisten gaven aan dat, dankzij efficiënt IC-leiderschap, de volgende stap in de opschalingsplannen klaar lag. Ook de communicatie tussen management en IC-medewerkers werd als efficiënt ervaren. Het hoger management van het ziekenhuis ondernam verschillende pogingen om hun waardering te tonen (zoals uitdelen van bloemen). Omdat deze inspanningen niet werden (h)erkend, gaven sommige verpleegkundigen aan dat ze een gebrek aan steun van het hoger management ervaarden.

    5. Kwaliteit van zorg

    Diverse verpleegkundigen ervoeren dat door de hoge werkdruk alleen de meest basale zorg kon worden gegeven. Ook werd personeel dat niet getraind was om op een IC te werken daar met de beste bedoelingen ingezet, maar dit werd ook gezien als een aantasting van de zorgkwaliteit. Tot slot hadden sommige verpleegkundigen de indruk dat de hygiëneregels minder strikt werden nageleefd. Verschillende intensivisten gaven aan zich zorgen te maken over de beperkte mate van blootstelling aan verschillende aandoeningen en het daaruit voortvloeiende expertiseniveau van fellows.

    6. Persoonlijke en professionele ondersteuning

    IC-personeel ervoer veel steun van hun partners en familie. Vooral het verplegend personeel gaf aan dat ze over hun ervaringen konden praten thuis. Er waren echter duidelijke verschillen tussen verpleging en intensivisten. Deze laatsten voelden zich meer ontspannen dan het verplegend personeel omdat hun partners nog meer de zorg voor de kinderen op zich namen. De waardering van collega's buiten de IC en zelfs buiten het ziekenhuis werd zeer op prijs gesteld door het IC-personeel.

    Tabel 1 Karakteristieken van de deelnemers

     

    Tabel 2 Quotes uit de interviews met verpleegkundigen en intensivisten

    Conclusie

    Uit de literatuur blijkt dat duidelijke rollen van teamleden, toewijding aan een gemeenschappelijk doel, heterogeniteit van kennis, vaardigheden, competenties en ervaringen van zorgmedewerkers, maar ook wederzijds vertrouwen en goed leiderschap de belangrijkste kenmerken zijn van succesvolle teams. Ook een toegewijd crisismanagementteam is een zeer belangrijke factor tijdens een crisis.[11] Onze studie toont aan dat sommige van deze elementen aanwezig waren binnen onze organisatie, zoals de toewijding aan een gemeenschappelijk doel en de aanwezigheid van een crisismanagementteam. Het niveau van kennis, vaardigheden en competenties van hulp van buiten de IC was echter lager dan verwacht door de IC-verpleegkundigen. Deze bevindingen werden ook gevonden in ander onderzoek.[12] Wij vonden in deze studie dat het eenzaam overlijden van patiënten, de grootste impact op IC-personeel had. Dit wordt bevestigd door andere studies die rapporteren dat dit de last voor familieleden vergroot.[13]

    Sterke punten van deze studie waren het feit dat we IC-medewerkers individueel interviewden. Door de resultaten te anonimiseren zorgden we ervoor dat de deelnemers vrijuit konden praten over alles wat ze wilden delen. Ook hebben we aandacht besteed aan het includeren van een breed scala aan intensivisten en verpleegkundigen van verschillende leeftijden en ervaringsniveau. Daarnaast heeft het afnemen van interviews tot waardevolle inzichten geleid, die we niet hadden opgehaald wanneer we een andere methode (zoals een enquête) hadden gebruikt om de ervaringen te verzamelen binnen deze groep.

    De beperkingen van deze studie waren dat de interviews zich beperkten tot IC-personeel; dit zou een reden kunnen zijn voor beperkte vergelijkbaarheid met andere studies waarin een meer gemengde groep zorgverleners is geïnterviewd.[12,14] Dit onderzoek is uitgevoerd in één ziekenhuis en onze bevindingen zijn mogelijk niet representatief voor andere ziekenhuizen. We hebben echter ook in andere Europese landen gezien dat de werkdruk voor gezondheidswerkers enorm was.[14] Helaas kwamen we uit op een ongelijke verdeling van mannen en vrouwen in de groep intensivisten. Mogelijk is dit van invloed geweest op de resultaten.[15] Verder zijn er geen patiënten en familieleden geïnterviewd, waardoor spiegelen van de resultaten op basis van hun perspectief op de gevonden thematiek niet mogelijk is. Daarnaast zijn de ervaringen tijdens latere golven niet meegenomen in de studie. Dat had echter wellicht eveneens nieuwe inzichten kunnen toevoegen aan de huidige resultaten.

    Concluderend gaven IC-medewerkers aan dat ze de directe communicatie en goede samenwerking graag wilden behouden. Ook werd geleerd dat troost en steun voor familieleden niet mag worden vergeten. Verder denken de onderzoekers dat een pool van getrainde IC-verpleegkundigen nuttig zou zijn om in te kunnen zetten bij een crisis. Het werken in nieuw samengestelde teams wordt lastig gevonden, daarom denken wij dat verder onderzoek naar teamreflexiviteit kan bijdragen aan kennis over samenwerken tijdens en na een crisis.

    IC-verpleegkundigen ervoeren dat ze niet konden voldoen aan de gebruikelijke hoge zorgstandaarden. Debriefing zou hierbij kunnen helpen. IC-verpleegkundigen zouden dan aan het einde van hun dienst hun zorgen kunnen bespreken, waardoor sneller oplossingen kunnen worden gevonden. De effectiviteit van debriefingsessies moet in de toekomst verder worden onderzocht.[16] Ook de perceptie van een gebrek aan waardering door het hogere management van het ziekenhuis was opmerkelijk. Dit is een aandachtspunt voor de toekomst; hoe kunnen we hun inspanningen zichtbaarder maken voor al het IC-personeel.

     De auteurs verklaren dat er geen sprake is van een belangenconflict. Er is geen financiering of financiële steun ontvangen.

    De ethische commissie van het Maastricht UMC+ heeft deze studie goedgekeurd (reg. nummer 2020-2292).

    Referenties

    1. Cook, T.M., Personal protective equipment during the coronavirus disease (COVID) 2019           pandemic – a narrative review. Anaesthesia, 2020. 75(7): p. 920-927.
    2. Monzani, A., et al., COVID-19 Pandemic: Perspective from Italian Pediatric Emergency Physicians. Disaster Med Public Health Prep, 2020: p. 1-11.
    3. Bosveld, M.H., et al., Lessons learned: Contribution to healthcare by medical students during COVID-19. J Crit Care, 2021. 63: p. 113-116.
    4. Tannenbaum, S.I., et al., Managing teamwork in the face of pandemic: evidence-based tips. BMJ Qual Saf, 2020.
    5. Piquette, D., S. Reeves, and V.R. LeBlanc, Stressful intensive care unit medical crises: How individual responses impact on team performance. Critical Care Medicine, 2009. 37(4): p. 1251-1255.
    6. Weller, J., M. Boyd, and D. Cumin, Teams, tribes and patient safety: overcoming barriers to effective teamwork in healthcare. Postgrad Med J, 2014. 90(1061): p. 149-54.
    7. Leonard, M., S. Graham, and D. Bonacum, The human factor: the critical importance of effective teamwork and communication in providing safe care. Qual Saf Health Care, 2004. 13 Suppl 1: p. i85-90.
    8. Zucker, I.H., Is Teamwork Still Possible during a Global Pandemic? Am J Physiol Heart Circ Physiol, 2020. 319(1): p. H1-H2.
    9. Braun, V. and V. Clarke, Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 2006. 3(2): p. 77-101.
    10. Tong, A., P. Sainsbury, and J. Craig, Consolidated criteria for reporting qualitative research (COREQ): a 32-item checklist for interviews and focus groups. Int J Qual Health Care, 2007. 19(6): p. 349-57.
    11. Mickan, S. and S. Rodger, Characteristics of effective teams: a literature review. Aust Health Rev, 2000. 23(3): p. 201-8.
    12. Kotera Y, O.A., Miyatake H, Tsunetoshi C, Nishikawa Y, Kosaka M, Tanimoto T. , Qualitative Investigation into the Mental Health of Healthcare Workers in Japan during the COVID-19 Pandemic. Int J Environ Res Public Health, 2022. 19(1).
    13. Schloesser, K., et al., “Saying goodbye all alone with no close support was difficult”- Dying during the COVID-19 pandemic: an online survey among bereaved relatives about end-of-life care for patients with or without SARS-CoV2 infection. BMC Health Serv Res, 2021. 21(1): p. 998.
    14. Jáuregui Renaud K, C.-B.D., Martínez-Pichardo E, Miguel Puga JA, Rascón-Martínez DM, Sánchez Hurtado LA, Colin Martínez T, Espinosa-Poblano E, Anda-Garay JC, González Diaz JI, Cardeña E, Avelar Garnica F, Acute Stress in Health Workers during Two Consecutive Epidemic Waves of COVID-19. Int J Environ Res Public Health. , 2021. 19(1).
    15. Frank, E., et al., Experiences of Work-Family Conflict and Mental Health Symptoms by Gender Among Physician Parents During the COVID-19 Pandemic. Jama Network Open, 2021. 4(11).
    16. Schmutz, J.B., M. Kolbe, and W.J. Eppich, Twelve tips for integrating team reflexivity into your simulation-based team training. Med Teach, 2018. 40(7): p. 721-727.